GOK-TURK DEVLETİ

GOK-TURK DEVLETİ

Gök-Türk Hakanlığı’nın Türk Tarihi İçindeki Önemi


Asya ‘Büyük” Hun İmparatorluğu’ndan sonra, her yönden temsil ettiği Türk kültürü itibariyle ikinci “süper” Türk imparatorluğu (cihan devleti) vasfında olan Gök-Türk Hakanlığı “Türk” sözünü ilk defa resmi devlet adı olarak kabul etmekle bütün bir millete ad vermek şerefini kazanmış, doğu Sibirya’daki Yakut Türkleri ve batıda Ogur (Bulgar) Türkleri dışındaki, Türk asıllı bütün kütleleri kendi idaresinde birleştirmiştir.



Hakanlığın yıkılmasından sonra, bir yelpaze gibi açılarak dört tarafa yayılan çeşitli Türk zümreleri gittikleri yerlerde “Türk” adını ve onun idarî, siyasî ve iktisadî geleneklerini yaşatmışlardır. Yine Ogurlar ve Yakutlar hariç, bütün Türkler’in tarihinde Gök-Türk teşkilatının, edebiyatının töre ve hayat telakkîsinin izleri devam etmiştir. Gök-Türkler’den sonra “r” Türkçesi (Ogur lehçesi) müstesna, bilimum Türkçe lehçe ve ağızları Gök-Türk Türkçesi’nin damgasını taşır. Doğudan batıya: Orta Asya, Türkistan, Maveraünnehir, Kuzey Hindistan, İran, Anadolu, Irak, Suriye ve Balkan Türkleri, Gök-Türkler yolu ile Türk’tür.

Bizim diğer Türk devlet ve zümrelerinden ayırt etmek üzere Gök-Türkler dediğimiz bu topluluk kendine umumiyetle “Türk” veya “Türük” diyordu. Ancak kitabelerde kendileri için bir defa Gök-Türk (Kök-Türk) kullanmışlardır ki, “Gök’e mensup, semavî ilahî Türk” manasına gelen bu tabir V. Thomsen’e göre hakanlığın parlak bir devresine işaret etmekte olmalıdır.

Gök-Türk Devletinin Kuruluşu (552)


Gök-Türkler’in tarih sahnesine çıktıkları anlarda Juan-Juanlar’a tabi olarak, Altay dağlarında an‘anevi sanatları demircilikle uğraştıkları ve Juan-Juan Devletine silah imal ettikleri biliniyor. Fakat o zaman dahi dağınık değildiler. Çou-shu (Çin yıllığı, M. 550-557’den)’ya göre, Gök-Türk Devleti’nin kurucusu Bumin (Çince’de T’u-men)’in atası olarak gösterilen A-hien, “şad” ünvanını (Bilge şad) taşıyor ve Bumin’den hemen önce gelen Tu-wa adlı başbuğ da Ta-ye-hu (“büyük yapgu”) olarak tanınıyordu. Demek ki Türk kütlesinin Juan-Juanlar’a bağlılığı “fedaratif” mâhiyette idi.

Bumin daha M. 534 yılında kuzey Tabgaç (Wei) idarecileri ile siyâsî münasebet kurmuş, M. 542’de akıncılarının başında Huang-ho nehri yakınlarında görünmüş ve M. 545’de batı Tabgaç hükümdarının gönderdiği elçiyi “imparatorluktan nezdimize “hey’et geldi, devletimiz bundan gurur duyar” sözleri ile karşılamıştı. Gök-Türk hanlarından İşbara, 585'teki bir konuşmasında Gök-Türk devletinin “50 yıl önce” kurulduğunu söylemiştir ki, bu da 535 tarihine düşer.

Ancak Bumin’ın 546’da Juan-Juan devletine karşı bir Töles ayaklanmasını bastırdığı için, o devlet hükümdarı ile eş-değerde olduğunu göstermek maksadı ile, onun kızı ile evlenmek isteğinin kabaca reddedilmesi üzerine üst-üste vurduğu darbelerle Juan-Juan devletini çökertip arazisini tamamen işgal ettikten sonra resmen “il-kagan” unvanını alması ve böylece, merkezi, eski büyük Hun imparatorluğunun başkent bölgesi, Ötüken (Orhun ırmağının hemen batısında, 47. enlem 101, boylam’da) olmak üzere hakanlığı kurması 552 yılında olmuştur.

Gök-Türk Devleti’nin Büyümesi ve Mukan Kağan (553-572)


Devletinin batı kanadını kuruluşta kendisi ile birlikte çalışan küçük kardeşi İstemi’ye,”Yabgu” ünvanını taşımak, dolayısıyla doğu kanadının yüksek hakimiyetini tanımak üzere veren Bumin, devleti kurduğu yıl içinde öldü. İstemi Kağan batıda fetihlerine devam ederken, Ötüken’de iktidara gelen, Bumın’ın oğlu K’o-lo (Kara?) ve bunun erken ölümü üzerine hakim olan, Bumin’in diğer oğlu Mu-kan (553-572) zamanında devlet, haşmetli çağına ulaştı.

Heybetli görünüşü, parlak mavi gözleri, kudreti ve huşuneti Çin kaynaklarında belirtilen Mu-kan Kagan, son bir darbe ile Juan Juanlar’ı tarihe malettikten sonra (555), K’i-tanlar’ın ve Kırgızlar’ın ülkelerini Gök-Türk hakimiyetine bağladı. Çin’de Batı Tabgaçları’nın yerine geçen Chou hanedanı ile, yeni kurulan Tsi hanedanını baskı altına aldı. İstemi’nin harekatına karşı, Çin’den yardım isteyen Ak-Hun-Eftalit devletine ve Maveraünnehir halkına Çin askerî desteğini önledi. 564’de Şan-si’deki Tsi başkenti Tsin-yang’ı muhasara etti ve kızı prenses Aşına’yı Chou imparatoru ile evlendirdi (568). Kaynakların bildirdiğine göre, geniş ülkelere ve 100 bin kişilik bir orduya sahip Gök-Türk hakanını, Çin imparatoru akrabalık kurma yolu ile teskin etmiş oluyordu.

Gök Türklerin Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi



Umumî Türk tarihi içinde Gök Türk çağının, Türk milletine yön verici, merkezî bir hüviyet taşıdığı bilinmektedir. Kurulduğu 6. asırdan zamanımıza kadar, hemen bütün Türk dünyası onun derin izlerini muhafaza etmiştir. Asya Hunları’ndan daha geniş ölçüde ve tâbir câizse daha şuurlu bir şekilde Asya Türklüğünü bünyesinde birleştirmiş Gök-Türk hakanlığı, Orta Asya’nın batı sınırlarında Türk halkının yoğunluğunu kaybettiği yerlerde, siyaseten zayıf düştüğü zamanlarda bile, Türk nüfuzunun yayılmasında büyük rol oynamıştır. Uygur, Türgiş, Karluk, Hazar hakanlıkları Gök-Türk Hakanlığı’nın devamı idiler. Uz, Peçenek, Kuman-Kıpçak boyları ondan ayrılmış zümrelerdi.

Yukarı İrtiş bölgesinde Kimekler, Aral Gölü’nün kuzeyinde bir Kıpçak grubu olan Kanglılar, Kaşgar’ın kuzey-doğusu, Özkent, Talas ve Çu bölgesinde bir Karluk kabilesi olan Yağmalar, yine bir Karluk kabilesi olup, Isık Göl’ün güney batısı’nda, sonraları Talas civarında, Barsgan ötesinde Kaşgar havalisinde ve Maveraünnehir’de oturan Çiğiller, keza bir Karluk kabilesi olarak, Isık göl-Çu ırmağı arasında görülen Tohsılar, Tuharistan, Gazne, Belh, Sicistan-kuzey Hindistan’da Kalaçlar, Kaşgar- Balasagun- Talas- Fergane arasında Argu, Yabaku Çomul, Igrak, Çaruk, Ezgiş, Kençek vb. toplulukları Gök Türkler’e bağlı Türk kabileleri idiler.

Ayrıca Karluk, Yağma, Çiğil, Tohsı yolu ile Gazneli, Harezmşahlar, Hindistan Türk devletleri; Oğuzlar yolu ile Büyük Selçuklu İmparatorluğu, Selçuklu devletleri, Atabeylikler, Türkmen beylikleri, Anadolu beylikleri, Kara-koyunlu ve Ak-koyunlu devletleri, Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti hep Gök Türk hakanlığının, etnik bünye, sosyal, idarî askerî ve kültürel mirasçısı olmuşlardır.

Orhun Abideleri

Türk adının, Türk milletinin isminin geçtiği ilk Türkçe metin.. İlk Türk tarihi.. Taşlar üzerine yazılmış tarih.. Türk devlet adamlarının millete hesap vermesi, milletle hesaplaşması.. Devlet ve milletin karşılıklı vazifeleri.. Türk nizamının, Türk töresinin, Türk medeniyetinin, yüksek Türk kültürünün büyük vesikası.. Türk askerî dehasının, Türk askerlik san'atının esasları.. Türk gururunun ilâhî yüksekliği.. Türk feragat ve faziletinin büyük örneği.. Türk içtimaî hayatının ulvî tablosu.. Türk edebiyatının ilk şaheseri.. Türk hitabet san'atının erişilmez şaheseri..

gokturk haritasi (mavi renkli)ve bayragi

Göktürklerin en geniş sınırları, Sarı renk: Günümüzde Türklerin yaşadığı yerler






Göktürk Kağanlığı

Göktürklerin en geniş sınırları, Sarı renk: Günümüzde Türklerin yaşadığı yerler
Dili	Göktürkçe
Başkentleri	Ötüken
Yönetimi	Boylar birliğine dayanan \"Konfederatif\" birlik
Devlet başkanı	Kağan
Danışma kurulu	Ayukı
Başlangıç tarihi	M.S. 552
Yıkılışı	M.S. 744
İlk kağan	Bumin Kağan (M.S. 534 - M.Ö. 552)
Son kağan	Bomey Tegin Kağan (M.S. 743-745)
Önceki devlet	Rouran
Sonraki devlet	Uygur Kağanlığı